De bronnen van Boedapest

Boedapest, heel Hongarije eigenlijk, is gebouwd op een enorme bel heet water. Best lastig soms, als je een nieuwe metro wil bouwen bijvoorbeeld. De bouw van het metrostation bij het historische Gellértbad werd ernstig bemoeilijkt door het feit dat de ingenieurs zich een voorzichtige weg moesten banen langs de bronnen die datzelfde bad, en de stadsverwarming uit de wijde omgeving, van heet water voorzien. Het komt met meer dan 70 graden uit de grond, en moet worden afgekoeld voordat badgasten erin kunnen dobberen. In oude tijden was er een warm moddermeertje waar nu het bad staat.

Volgens de overlevering leefde er een middeleeuwse kluizenaar in een grot in de Gellértheuvel, die het geneeskrachtige water gebruikte om zieken te behandelen, en de Turken lieten hun paarden na een zware dag in de modder bijkomen.
De plannen voor het hotel stammen van voor de Eerste Wereldoorlog. Een luxe kuuroord moest het worden, met warme thermaal- en modderbaden voor mannen en vrouwen gescheiden. Waar zich nu het overdekte zwembad met schuifdak bevindt, was oorspronkelijk een wintertuin met minigolfbaan, waar de gasten zich konden verpozen.
Maar tegen de tijd dat het bad openging, waren Hongarije en heel Europa drastisch veranderd. Vorstenhuizen waren gevallen, revoluties hadden de adel van hun landerijen beroofd, nieuwe landen werden geboren, terwijl andere, zoals Hongarije, juist waren geschrompeld. Al ras werd duidelijk dat het Gellért iets moest doen om een groter publiek te trekken, en daarom werd besloten tot de bouw van zwembaden, zowel binnen als buiten.

Jugendstil in de Donaubocht

Het bekijken van de prachtige jugendstil kerk in Zebegény, een fietstocht langs de rivier, een picknick aan het water met uitzicht op de burcht van Visegrád of wandelen in de heuvels: de dorpjes in de Donaubocht aan de noordoever van de rivier hebben van alles te bieden voor wie een dagje weg wil uit het hectische Boedapest. En dat alles op slechts een uur met auto of trein vanaf de hoofdstad.

Vanaf Vác neemt de provinciale weg langs de linkeroever van de rivier een ruime bocht naar het westen en doet achtereenvolgens de dorpjes Veröce, Kismáros, Nagymáros, Zebegény en Szob aan.

In Zebegény (rechts van de hoofdweg, onder het spoor door) staat aan het hoofdplein een architectonisch pareltje: een prachtige witte kerk (katholiek) die in 1908 in Hongaarse jugendstil (szecesszió) is gebouwd door de beroemde architecten Károly Kós en Béla Janszky en in 2010 geheel is gerenoveerd. Ook het interieur met zijn kleurrijke fresco’s van ondermeer Aladár Körösföi-Kriesch, lid van de fameuze kunstenaarsgroep van Gödöllö, is buitengewoon.

In alle dorpen zijn de nodige terrasjes, veelal aan het water, en ze zijn een goed startpunt voor wandelingen in de Börzsöny heuvels ten noorden. Er is een mooi smalspoortreintje dat vanuit Kismáros de heuvels ingaat naar Királyrét (De Koningsweide). Királyrét is eigenlijk niet meer dan een verzameling restaurants in het bos en bij een visvijver, maar vandaar zijn allerlei wandelroutes uitgezet, onder meer naar de burchtruïne van Nógrád, en het is onder Hongaren buitengewoon populair.

Klompen op de poesta 3: Nederlandse natuurexcursies

Een serie over Nederlandse activiteiten in het Hongaarse toerisme. Deel 3

Broedplaats van bijeneters

Niet zo lang geleden ontdekt Rob de Jong een mastertree voor vliegende herten, een boom waar zespeciaal naar toe komen om te paren en waar de mannetjes elkaar de tent uitknokken. "Fantastisch. Het was een van de meest opwindende dagen die ik in Hongarije heb meegemaakt." De natuur is wat de Nederlandse bioloog naar Hongarije trok. Voor natuurliefhebbers heeft het land dankzij zijn speciale ligging enorm veel te bieden. Het ligt in een overgangszone tussen de West-Europese flora en fauna en de Oost-Europese steppes, en dat zorgt voor een ongekende soortenrijkdom. Bijna 400 vogelsoorten broeden in Hongarije of doen het land tijdens de trek aan. Ook voor vlinderaars is het een paradijs: met een totaal van 3500 dag- en nachtvlinders is Hongarije een van de belangrijkere vlindergebieden van Europa.
Sinds veertien jaar runt De Jong samen met zijn Hongaarse vrouw Barbara het natuurstation Farm Lator aan de voet van het Hongaarse Bükk-gebergte, waar ze een combinatie van accommodatie en natuurexcursies aanbieden. Het dorpje Lator, aan een uitloper van de Karpaten waar bergen en steppen elkaar raken, ligt in het centrum van een bij uitstek rijke regio. Er zijn drie nationale parken en twee beschermde landschappen in de buurt. Op de steppeachtige Hortobagy zijn zo’n 320 vogelsoorten waargenomen. In zijn tuinstaat een nachtvlinderval, een plastic doos met bovenin een gat en een sterke lamp om de vlinders te lokken en onderin eierdozen als schuilplaats. “We hebben inmiddels zo’n 600 soorten gedetermineerd.”
De Jong krijgt zowel groepen als individuele bezoekers. Gasten kunnen terecht op de kleine camping of in een van de eenvoudige, maar vriendelijk ingerichte tweepersoonskamers. Alles op Farm Lator is ingericht op natuurliefhebbers. Er is geen tv, maar wel een uitgebreide bibliotheek met natuurboeken, waar iedere soort die in de omgeving voorkomt, te vinden is. Wie wil, kan mee met de excursies die De Jong organiseert, maar alleen op stap gaan is uiteraard ook mogelijk. ’s Avonds kookt Barbara een gezamenlijke maaltijd voor de gasten met biologische groenten uit eigen tuin. Een restaurant is er niet in het dorp, zelfs geen café. „Het leuke is dat iedereen die hier komt een belangstelling met elkaar deelt, en dat schept een band,” zegt De Jong.

Runa Hellinga's Boedapestgids als e-boek

Oud en toch nieuw: Runa Hellinga's gids over Boedapest als e-boek. Het is een herziene en vernieuwde uitgave van mijn boek dat in 2008 voor het eerst verscheen. Sinds de eerste uitgave is er behoorlijk wat veranderd in Boedapest: er zijn bruggen gebouwd, straatnamen veranderd en nieuwe gebouwen verrezen. De veranderingen zijn niet alleen materiaal. Nieuwe culturele en politieke ideeën hebben opgang gemaakt. Bovendien heb ik de stad in vier jaar tijd weer beter leren kennen. Er waren, kortom, nieuwe verhalen te vertellen. 
Boedapest, een Verhalende Reisgids leidt de lezer per hoofdstuk rond door een bepaalde periode uit de geschiedenis van de stad en van Hongarije en door een wijk die die periode het beste vertegenwoordigt. Het Romeinse Boedapest voert langs de opgravingen in Óbuda, de Middeleeuwen langs de restanten gotiek op de burchtheuvel, en Turks Boedapest leidt de lezer langs de baden en andere gebouwen uit de tijd van de Turkse bezetting. Joods Boedapest belicht de geschiedenis van de Joden in de stad en communistisch Boedapest het sociaal-realisme en de Hongaarse opstand van 1956. De zwerftocht door tijd en stad eindigt met de nieuwe architectuur van de moderne stad.
Boedapest, een Verhalende Reisgids is geen reisgids in de normale zin van het woord. In tegenstelling tot de papieren versie geeft het e-boek een zekere praktische informatie over adressen en openingstijden, maar voor uitgebreide tips over goede restaurants en hotels moet je in andere gidsen zijn. Het boek is bestemd voor mensen die tijdens hun bezoek meer willen weten over de achtergronden van de stad en de gebouwen die ze zien, maar ook voor thuisblijvers die graag meer willen weten over Boedapest en Hongarije. Behalve historische informatie behandelt het boek sociale, politieke en culturele ontwikkelingen

Restanten van de Boedapester gettomuur

Sufni G'art'n met gettomuur op achtergrond

Het zevende district, in de volksmond ook wel de joodse wijk in Boedapest genoemd, kreeg vanaf maart 1944, toen de Duitsers de macht in Hongarije grepen, de functie van getto. Rond de Grote Synagoge aan de Dohány utca staat een aantal monumenten ter herdenking van die duistere jaren. Een beetje verborgen tussen de synagoge en het museum staat een bakstenen muur die de haastig opgetrokken muur symboliseert die het getto van de buitenwereld afsloot. De barrière omsloot het gebied tussen de Király utca, Rumbach utca, Dohány utca en de Kertész utca. Om te voorkomen dat mensen er overheen klommen, was het bouwwerk op sommige plekken meerdere verdiepingen hoog.

De bakstenen muur bij de synagoge is een replica, maar her en der in de wijk zijn, verborgen op binnenhoven en meestal onzichtbaar voor het publiek, nog restanten van de oorspronkelijke muur te vinden. Op de Király utca 15, vlak bij de Holló utca, staat nog een stuk overeind, met daarop een kaart van het getto die laat zien dat de muur in de meeste gevallen dwars over binnenhoven liep. In 2006 sneuvelde een van de laatste grotere gave stukken muur, wat voor de Unesco reden was om de Hongaarse regering te manen zorgvuldig met dit historisch erfgoed om te gaan. Behalve in de Király utca is er ook in de Sufni G’art’n op de Akácfa utca 47, een van de ruïnecafés waar het zevende district beroemd om is, een groter stuk gettomuur zichtbaar.

Voor wie in juni in Boedapest is: in de Rumbach Synagoge is tot eind deze maand een tentoonstelling te zien die de Duitse fotograag Martin Fejer maakte van de restanten gettomuur die op binnenhoven zijn verborgen. De foto's zijn ook te bekijken op zijn website.