De joodse wijk: echt een bezoek waard

Restant gettomuur

De dame bij de ingang kijkt wat bezorgd naar mijn blote armen. Buiten mag het inmiddels lekker weer zijn, in de orthodoxe synagoge in het hart van de joodse wijk van Boedapest hangt de winterkou nog. De man in ons gezelschap krijgt een keppeltje uit de doos bij de voordeur. Die maatregel is overbodig bij de enige andere bezoekers: een drietal orthodox- joodse toeristen in knielange, zijden jassen, breedgerande zwarte hoeden en met lange oorlokken langs de slapen.

Met grote stappen banjeren ze door het gebouw, luid Jiddisch pratend. Een van hen sprint de treden op naar de kast waar de Thora wordt opgeborgen, en terwijl hij – met de nodige eerbied, dat wel - het versierde roodfluwelen gordijn een stukje oplicht, neemt een van de anderen een foto met zijn mobiel. Dan sprint nummer twee naar boven en poseert, dan nummer drie. Het fraaie art deco interieur van de synagoge en onze medebezoekers wedijveren om onze aandacht.

De orthodoxe synagoge is sinds de renovatie enkele jaren geleden open voor toeristen, maar slechts een enkeling heeft de weg erheen weten te vinden. Tien minuten verderop, bij de Grote Synagoge in de Dohany straat, staan bezoekers in de rij en gonst het binnen van de stemmen van de talloze gidsen. Maar hier zijn we vrijwel alleen. En dat, terwijl de orthodoxe synagoge met zijn versierde bakstenen façade zeker net zo interessant is als de Grote Synagoge. Minder overdadig misschien, maar een stuk intiemer.

De synagoge is het hart van een gebouwencomplex met tal van instellingen voor de kleine, maar groeiende orthodoxe gemeenschap in Boedapest. Er is een slager, een kruidenier, een school en Hannah, het oudste koosjere restaurant van Boedapest. Voor echt Hongaars-joods eten ben je bij Hannah aan het meest authentieke adres, als je de soms zeer knorrige bediening erbij op de koop toeneemt. Misschien, denken we, zijn ze aardiger tegen orthodoxe gasten.

In de nabije omgeving zijn meer koosjere restaurants en winkels, de koosjere banketbakkerij Fröhlich, het enige rituele bad in de stad en het Kings Hotel, waar orthodoxe joden terecht kunnen. Zulke voorzieningen maken Boedapest onder orthodox gelovigen tot een geliefde vakantiebestemming.

Maar ook als ze niet echt joods zijn, eren veel restaurants en cafés het imago van de wijk. Spinoza Ház, een restaurant met eigen theater, biedt iedere vrijdag joodse klezmermuziek. De swingende voorstelling duurt ruim een uur en is zeker de moeite waard, al zit je het kleine theatertje behoorlijk opgepropt.

Andere restaurants bieden typisch joods eten, zoals het sabbatsgerecht sholet, een bonenschotel die van vrijdag op zaterdag op een zacht pitje pruttelt, zodat gelovige joden zaterdag bij de lunch – in Hongarije de hoofdmaaltijd - warm kunnen eten zonder door koken het verbod op arbeid te schenden. De meest authentieke sholet vind je uiteraard bij Hannah, maar wie minder aan koosjer en meer aan gezelligheid hecht, kan beter naar de nabijgelegen Kőleves met zijn grote tuin gaan.

Met 80.000 tot 100.000 joodse inwoners heeft de Hongaarse hoofdstad de derde joodse gemeenschap van Europa. Traditioneel woonden veel joden in het zevende district. Maar wie in de ‘Joodse wijk’ het ene joodse winkeltje naast het andere verwacht, komt bedrogen uit. Dat is vermoedelijk de reden waarom een kennismaking met joods Boedapest veelal stopt bij de monumentale Grote Synagoge.

Een bezoek aan dat complex is ook voor ons een must. We doen het zonder gids. Het gebouw, uit het midden van de 19^de eeuw, biedt plaats aan 3000 mensen. Alleen in New York staat een grotere. De rijke Moorse versiering getuigt van de welvaart van de Hongaarse joodse gemeenschap van Hongarije in die jaren. Dat is tegenwoordig anders. De recente, liefdevolle renovatie is te danken aan de steun van succesvolle nazaten van Hongaars-joodse emigranten, zoals de Amerikaanse filmacteur Tony Curtis.

Wie geïnteresseerd is in joodse rituele kunstobjecten, moet het museum niet overslaan. Als we de suppoost om informatie vragen over de belletjes aan veel voorwerpen, blijkt hij een uitstekende gratis audiogids in de aanbieding te hebben. Daarvan leren we dat de meeste voorwerpen door niet-joden zijn gemaakt, omdat joden uitgesloten waren van beroepen als zilversmid.

Rond de synagoge herinneren meerdere monumenten aan de maanden tussen maart 1944 en januari 1945, toen de wijk een getto was. 400.000 Hongaarse joden, vooral van het platteland, werden in die tijd naar Auschwitz gevoerd of later, toen de treinen niet meer reden, aan de oever van de Donau door Hongaarse pijlkruisers doodgeschoten. Het is aan de komst van het Rode Leger in januari 1945 te danken dan een behoorlijk aantal mensen in de hoofdstad overleefde. Dat maakt dat de wijk niet alleen geschiedenis is, maar het centrum van een bloeiende gemeenschap met eigen scholen, sociale en culturele instellingen en winkels.

Een paar straten van de synagoge, op de Kiraly utca 15, vind je een restant van die negen maanden dat de wijk getto was. Het achterste binnenhof wordt door een gerestaureerd stuk gettomuur in tweeën gedeeld. Een kaart laat zien hoe het bouwwerk overal dwars over binnenhoven liep, soms drie verdiepingen hoog om te voorkomen dat mensen over balkons ontsnapten.

Je ziet de muur van veraf door de poort, maar pas als je er echt voorstaat, besef je hoe het geweest moet zijn: de vrijheid uit je keukenraam te kunnen zien, maar er niet heen te kunnen. Wie echt brutaal is, belt gewoon ergens aan om het binnenhof op te lopen, zoals sommige reisgidsen aanraden. Dat gaat ons wat ver, maar het loont om even te wachten. Er wonen tientallen gezinnen in het pand en bewoners doen altijd open als ze belangstellenden voor het hek zien staan.

De binnenplaats was van oudsher de plek waar kinderen speelden, vrouwen hun kleden uitklopten en mannen hun werkplaats hadden. En het was een plek om te bidden. De wet verbood lange tijd om synagogen aan de straat te bouwen en veel kleine synagogen staan daarom verscholen op een binnenhof. Dat is nog te zien is bij de kleine shul van de Lubavitcher beweging in de Vasvari Pálstraat. Als we daar aarzelend heen lopen, roept een Talmoedschoolstudent enthousiast ons toe en leidt ons rond door het gebouwtje, waar de tijd voor de oorlog lijkt te zijn stil blijven staan.

Tegenwoordig spelen de binnenhoven een belangrijke rol in het bloeiende uitgaansleven van de wijk. Het district staat bekend om de ruïnetuinen, veelal tijdelijke, op afbraakterreinen gevestigde cafés. De bekendste is Szimpla, dat de status van tijdelijkheid al lang voorbij is. Behalve café en muziekpodium is de Szimpla op zondag ook nog eens een biologische markt. Het café trekt vooral jongeren en ziet eruit als een hippieparadijs. We kiezen uiteindelijk voor een van de vele nieuwe cafés op het Gozsdu Hof, een complex van zeven binnenplaatsen dat zich de afgelopen jaren heeft ontwikkeld tot uitgaansgebied, waar op zondag bovendien een kleurrijke kunst- en antiekmarkt plaatsvindt.

Praktisch

Bezoek de joodse wijk bij voorkeur niet op vrijdagmiddag of zaterdag of op joodse feestdagen, want dan zijn alle synagogen en joodse winkels gesloten. Synagogen openen om 10 uur voor toeristen. De orthodoxe synagoge is tot 4 uur open, de Grote en de Rumbach Synagoge tot zes uur.

Reserveren voor het Klezmerconcert bij Spinoza Ház is aan te raden (spinozahaz.hu). Spinoza Ház verhuurt ook appartementen.

Het zevende district ligt direct naast het centrum van Pest en is bereikbaar met de metro (halte Déak tér of Astoria). 

Geïnteresseerd in een rondleiding door de joodse wijk? Kijk eens bij onze rondleidingen.